سمند، سدانی که عنوان اولین خودروی ملی ایران را یدک می‌کشد، به ایستگاه پایانی رسیده است. اسفندماه سال گذشته یکی از هشت فرمان رئیس‌جمهور خاتمه تولید خودروهای قدیمی و جایگزینی آن‌ها با نمونه‌های جدید بود و سمند به همراه پژو 405 از اولین قربانیان این فرامین هستند. حال به بهانه خاتمه تولید سمند، قصد داریم در ادامه نگاهی به تاریخچه و انواع مدل‌های آن داشته باشیم.
تاریخچه سمند
هرچند بحث توسعه خودروی ملی در ایران از اوایل دهه 70 شمسی مطرح شده بود اما پروژه طراحی این خودرو در سال 1374 به‌طورجدی در ایران‌خودرو آغاز شد. ازآنجایی‌که توسعه یک پلت‌فرم جدید برای خودروی ملی فرایند پیچیده و بسیار هزینه‌بری بود، تصمیم بر این شد که خودروی ملی ایران بر پایه پلت‌فرم پژو 405 ساخته شود یعنی خودرویی که از سال 1369 روی خط تولید ایران‌خودرو رفته بود.
هم‌زمان با پیشبرد این پروژه در ایران، یک شرکت بریتانیایی بنام فرست اتومتیو هم اقدام به طراحی پروتوتایپ خودرویی روی پلت‌فرم پژو 405 برای تولید در یک شرکت تایوانی کرده بود اما به خاطر ورشکستگی این شرکت تایوانی، پروژه فرست اتومتیو بلاتکلیف مانده بود و بدین ترتیب، ایران این طرح را از شرکت بریتانیایی خرید.
البته این طرح نیاز به اصلاحات زیادی داشت که در مرکز تحقیقات ایران‌خودرو با حضور فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های امیرکبیر، صنعتی شریف و چند دانشگاه صنعتی دیگر به همراه مشاوران خارجی این اصلاحات انجام گرفت. بدین ترتیب سرانجام در سال 1380 سمند به‌عنوان اولین خودروی ملی ایران توسط رئیس‌جمهور وقت «سید محمد خاتمی» رونمایی شد.
سمند با همه کاستی‌ها و مشکلاتش، گام بزرگی به سمت جلو برای صنعت خودروسازی کشور محسوب می‌شد و برای اولین بار ایران را صاحب خودرویی با برند بومی کرد. این خودرو همچنین به پایه و اساسی برای محصولات جدید ایران‌خودرو تبدیل شد که بسیاری از آن‌ها هنوز هم در حال تولید هستند.
نسخه‌های مختلف سمند
سمند معمولی
تولید سمند از سال 1380 تاکنون ادامه داشت و ایران‌خودرو در طول این 22 سال نسخه‌های مختلفی از سدان ملی خود را روانه بازار کرد. نمونه اولیه سمند که با کد X7 شناخته می‌شود و می‌توان آن را سمند معمولی دانست، تا سال 1387 روی خط تولید باقی ماند. این مدل فقط با پیشرانه XU7 متعلق به پژو 405 به تولید رسید و تا زمان پایان تولید هیچ تغییر بزرگی را در داخل یا خارج تجربه نکرد.
سمند LX
در اوایل سال 1383 اولین فیس‌لیفت سمند با نام سمند LX به بازار آمد. این نسخه در جلو به جلوپنجره جدید و در عقب به چراغ‌های باریک‌تر مجهز شده بود. سمند LX همچنین از تجهیزات بیشتری مثل رینگ آلومینیومی، سنسور دنده‌عقب و تنظیم برقی پشتی صندلی‌های جلو هم برخوردار شده بود.
این مدل در ابتدا با همان پیشرانه XU7 تولید می‌شد اما در اواخر سال 1389، ایران‌خودرو سمند LX را به پیشرانه جدید EF7 که از آن به‌عنوان موتور ملی یاد می‌شود مجهز کرد. البته در کنار این موتور جدید، سمند LX همچنان تا سال 1392 با پیشرانه XU7 هم ارائه می‌شد اما از این سال به بعد در سینه سمند LX فقط موتور EF7 قرار می‌گرفت.
سمند EL
در سال 1384 نیز ایران‌خودرو نسخه کم آپشن از سمند را با نام EL به بازار فرستاد. این مدل که با نام سمند کار هم شناخته می‌شد، در ابتدا فقط به‌صورت تاکسی تولید می‌شد اما بین سال‌های 1388 تا 1390 نسخه شخصی آن‌هم در تعداد محدودی ارائه شد.
در سمند EL تجهیزاتی مثل، شیشه‌های برقی عقب، آنتن برقی، سامانه هشداردهنده هوشمند، دریچه‌های تهویه عقب و مه شکن‌های جلو حذف شده بود. این مدل در بیرون هم از همان جلوپنجره و چراغ‌های عقب بزرگ سمند معمولی یا X7 استفاده می‌کرد.
سمند SE
پس خاتمه تولید سمند معمولی در سال 1387، ایران‌خودرو اقدام به رونمایی از سمند جدیدی بنام SE کرد. سمند SE به‌عنوان مدلی ارزان‌تر و با تجهیزات کمتر، جایگزینی برای سمند معمولی و سمند EL محسوب می‌شد. تولید سمند SE در سال 1389 آغاز شد. این مدل در بیرون به چراغ‌های عقب و جلوپنجره متفاوتی نسبت به سمند معمولی و LX مجهز شده بود و در بخش فنی هم در اکسل‌ها تغییراتی را تجربه کرده بود.
سمند SE از سنسورهای دنده‌عقب، فرمان تلسکوپی، تنظیم برقی آینه‌های جانبی، پنجره‌های برقی عقب، تنظیم برقی پشتی صندلی‌های جلو و مه شکن‌های جلو بی‌بهره بود و فقط با پیشرانه XU7 ارائه می‌شد. تولید سمند SE در سال 1397 خاتمه یافت.
سمند سریر
ایران‌خودرو که سال‌ها قبل اقدام به ساعت نسخه لیموزین یا شش‌در پژو 405 کرده بود، پس از معرفی سمند تصمیم گرفت همان ایده را روی این خودروی ملی هم اجرا کند. نتیجه این تصمیم سمند سریر بود که در سال 1383 به‌عنوان نسخه تشریفاتی معرفی شد؛ اما برخلاف 405 لیموزین که به دلیل طول زیاد با مشکلات فراوانی مواجه شده بود، در سریر فقط 30 سانتی‌متر به فاصله محوری خودرو اضافه شد و از درهای اضافی خبری نبود.
البته سریر در داخل به تجهیزات قابل‌توجهی مثل سیستم صوتی و تصویری DVD، دو نمایشگر در پشت صندلی‌های جلو، صندلی‌های چرمی و یخچال مجهز شده بود. این سمند لیموزین همچنین به پیشرانه L4 شانزده سوپاپ پژو پارس ELX هم مجهز شده بود که 110 اسب بخار قدرت داشت. هرچند این خودرو در سال 1383 معرفی شد اما عرضه آن تا سال 1387 به تعویق افتاد. سریر در تیراژ محدودی تولید شد و بازار استقبال خوبی از آن نکرد. تولید این سمند تشریفاتی در سال 1391 خاتمه یافت و امروزه به کمیاب‌ترین نسخه سمند تبدیل شده است.
سمندهایی که تولید نشدند
سمند پردیس
ایران‌خودرو از همان ابتدای معرفی سمند به فکر ساخت نسخه‌های دیگری از این سدان ملی بود تا سمند را به یک خانواده تبدیل کند. یکی از برجسته‌ترین مدل‌هایی که بر اساس سمند ساخته شد، مدل پردیس بود که در سال 1383 معرفی شد.
این خودرو با طراحی مدرن‌تر و تجهیزات بیشتری مثل کروز کنترل، نمایشگر LCD، سیستم پخش DVD، سیستم تعلیق جدید و ناوبری، قرار بود نسخه لوکس سمند باشد و از سال 1385 تولید شود. هرچند بحث تولید پردیس جدی به نظر می‌رسید اما هیچ‌گاه تحقق نیافت. بااین‌حال گفته می‌شود ویژگی‌های این خودرو الهام‌بخش مدل‌های سورن و دنا بوده است.
سمند زوبین
یکی دیگر از پروژه‌هایی که ایران‌خودرو در اوایل دهه 80 روی سمند اجرا کرد، مدل زوبین بود که می‌توان آن را برادر دوقلوی پردیس دانست؛ اما ایده ساخت زوبین ریشه در پیکان جوانان داشت و قصد داشت خریداران جوان را به سمت خود جذب کند.
به همین دلیل، برای این خودرو پیشرانه توربوشارژ قدرتمند، هندلینگ بهتر و تجهیزات بیشتر در نظر گرفته شده بود اما طراحی چنین محصولی روی پلت‌فرم سالخورده پژو 405 دشوار بود و به همین دلیل، پروژه زوبین هم مثل پردیس کنار گذاشته شد.
سمند کوپه
یکی از جالب‌ترین مدل‌هایی که بر اساس سمند ساخته شد، نسخه کوپه بود که در اوایل دهه هشتاد در برخی نمایشگاه‌ها دیده شد. این خودرو که روی پلت‌فرم کوتاه شده سمند ساخته شده بود، سورن نام گرفته بود و گفته می‌شد به پیشرانه قدرتمند توربو مجهز می‌شود؛ اما درنهایت سمند کوپه در حد چند نمونه نمایشی و پروتوتایپ باقی ماند و بعداً از نام سورن برای نسخه فیس‌لیفت سمند استفاده شد.
سمند جوانان
چند سال پس از کنار رفتن پروژه زوبین، ایران‌خودرو بار دیگر به فکر ساخت نسخه‌ای از سمند برای جوان‌ها افتاد اما این بار این ایده روی همان سمند معمولی و با تغییراتی بسیار کمتر نسبت به زوبین اجرا شد. این خودرو که سمند جوانان نام گرفته و قصد داشت یاد پیکان جوانان را زنده کند، در سال 1387 در نمایشگاه خودروی مشهد رونمایی شد و قرار بود یک سال بعد به بازار عرضه شود.
تغییرات ظاهری سمند جوانان صرفاً به مواردی جزئی مثل سپرها و رکاب‌های اسپرت بلندتر محدود می‌شد اما در بخش فنی به سیستم تعلیق اسپرت با کمک‌فنرهای جدید و همین‌طور نسخه‌ای تقویت‌شده از پیشرانه 1.8 لیتری 16 سوپاپ L4 پژو پارس ELX مجهز شده بود که با تغییراتی قدرت آن به 130 اسب بخار افزایش یافته بود. بااین‌حال، سمند جوانان هم رنگ خط تولید را ندید.
سمند وانت
یکی دیگر از اعضای ناکام خانواده سمند، نسخه پیکاپ یا وانت است که قرار بود یک پیکاپ مدرن‌تر و راحت‌تر از پیکان وانت پیر باشد. برای ساخت این خودرو، ایران‌خودرو قسمت بار تندر وانت را به کابین سمند پیوند زده بود که علیرغم عجیب بودن، نتیجه کار در ظاهر هماهنگ و متناسب به نظر می‌رسید.
بااین‌حال، بعداً وانت جدید آریسان به‌عنوان جایگزین پیکان وانت در نظر گرفته شد و پروژه سمند وانت پس از ساخت چند پروتوتایپ کنار رفت.
سمند پلاس
از حدود چهار سال قبل، ایران‌خودرو به دلیل عدم مطابقت سمند با استانداردهای 85 گانه به دنبال به‌روزرسانی این خودرو بود تا پس از سال‌ها این اسب پیر را کمی مدرن‌تر کند. این مدل جدید که سمند پلاس نام گرفته بود، در بیرون تغییراتی نسبتاً جزئی شامل تغییر گرافیک داخلی چراغ‌های جلو با اضافه شدن دی‌لایت، الگوی داخلی جدید جلوپنجره و بازطراحی درب صندوق با چراغ‌ها و جا پلاک جدید را تجربه کرده بود و در داخل هم به داشبورد جدید سورن مجهز شده بود تا بالاخره پس از حدود بیست سال در داخل هم نمای بروزتری پیدا کند.
بااین‌حال، هرچند پروتوتایپ‌های آزمایشی سمند پلاس ساخته شدند اما به دنبال لغو برجام و تشدید تحریم‌ها علیه کشورمان، این پروژه برای مدت زیادی مسکوت ماند و سپس با تغییراتی مدیریتی در ایران‌خودرو و مطرح شدن زمزمه‌های خداحافظی با محصولات قدیمی، تصمیم بر کنار گذاشتن کامل سمند گرفته شد و سمند پلاس هم از رسیدن به خط تولید بازماند.
فیس‌لیفت‌های بزرگ سمند
علاوه بر فیس‌لیفت‌های کوچکی که در طول سال‌ها روی سمند انجام گرفت و در بالا آن‌ها را معرفی کردیم، ایران‌خودرو فیس‌لیفت‌های بزرگ‌تر و کلی‌تری را هم روی این خودرو انجام داد و آن‌ها را با نامی جدید به بازار فرستاد.
سورن
سورن اولین فیس‌لیفت بزرگ روی سمند محسوب می‌شد. این خودرو که در سال 1385 معرفی شد، درواقع نتیجه نصفه و نیمه تلاش‌های ایران‌خودرو برای ساخت نسخه جدیدی از سمند به دنبال ناکامی مدل‌های پردیس و زوبین محسوب می‌شد.
سورن در بیرون تغییرات نه‌چندان بزرگی را تجربه کرده بود که شامل چراغ‌ها، سپرها و جلوپنجره جدید می‌شد. این خودرو در ابتدا با همان داشبورد سمند معمولی ارائه شد اما ایران‌خودرو بعداً سورن ELX را با داشبورد کاملاً جدیدی معرفی کرد. به‌تازگی هم نسخه بروز شده این خودرو با نام سورن پلاس و با تغییراتی جزئی به بازار آمده ست.
دنا
دنا دومین فیس‌لیفت بزرگ سمند بود که تغییرات بسیار بیشتری را نسبت به سورن تجربه کرده بود. پروژه این خودرو در سال 1388 به‌منظور طراحی خودرویی برای پوشش بازه قیمتی بالاتر تعریف شد و سرانجام در سال 1393 به بازار آمد. دنا در بیرون تغییرات بزرگی را تجربه کرد که شامل بازطراحی کامل جلو و عقب می‌شد درحالی‌که در داخل هم به داشبورد کاملاً جدیدی مجهز شد. در سینه این خودرو اما همان موتور EF7 قرار گرفت.
دنا پلاس
دنا با وجود تغییرات بزرگی که در جلو و عقب تجربه کرده بود، در پروفیل جانبی کاملاً با سمند یکسان بود که این موضوع انتقاداتی را به دنبال داشت. به همین دلیل، در سال 1395 ایران‌خودرو اقدام به رونمایی از دنا پلاس کرد که نمای جانبی آن از نو طراحی شده و با سمند کاملاً متفاوت شده بود. این خودرو به‌روزرسانی‌هایی را هم در چراغ‌ها تجربه کرده و با آپشن‌های بیشتری مثل سانروف به بازار عرضه شد. بعداً ایران‌خودرو نسخه توربوشارژ دنا پلاس را هم ارائه کرد.
خداحافظی با سمند
همان‌طور که در ابتدا گفته شد، در پی فرمان رئیس‌جمهور و همین‌طور فشار سازمان استاندارد، ایران‌خودرو پس از 405، به‌زودی به تولید سمند هم پایان می‌دهد. این در حالی است که ماه گذشته سازمان استاندارد اعلام کرد سمند و تیبا اجازه شماره‌گذاری ندارند. بااین‌حال، گفته شده هنوز تعداد 1600 دستگاه از تعهدات فروش سمند در نسخه تاکسی باقیمانده و درحالی‌که خریداران مبلغ خودرو را به‌طور کامل پرداخت کرده‌اند، سمندها پلاک نمی‌شوند.
ایران‌خودرو اما قول داده است که به‌زودی این مشکل را برطرف کرده و خودروها را به خریداران تحویل خواهد داد. پس از انجام این تعهدات، خط تولید سمند به‌طور کامل متوقف می‌شود و سورن پلاس جایگزین آن در ناوگان تاکسیرانی خواهد شد. دلیل اصلی توقف تولید سمند فناوری قدیمی و منسوخ شده این خودرو عنوان شده است درحالی‌که سورن پلاس هم از لحاظ قوای محرکه، اتاق و پلت‌فرم هیچ تفاوت بزرگی با سمند نداشته و صرفاً به چند آپشن جزئی بیشتر مجهز است!
