صنعت خودروسازی ایران به‌عنوان یکی از صنایع مادر و تأثیرگذار در اقتصاد کشور، سال‌هاست با چالش‌های جدی مواجه است. ساختار دولتی و انحصاری حاکم بر این صنعت، نه‌تنها مانع از رشد و توسعه آن شده، بلکه به کیفیت پایین محصولات، افزایش قیمت‌ها و نارضایتی گسترده مصرف‌کنندگان منجر شده است. در این شرایط، خصوصی‌سازی به‌عنوان یک راهکار اساسی برای نجات این صنعت مطرح می‌شود.
چرا خصوصی‌سازی؟
خصوصی‌سازی واژه‌ای است که مدت‌ها است زیاد شنیده‌ایم و همواره از آن به‌عنوان راه نجات صنعت خودروسازی ایران یاد می‌شود. دلایل این موضوع را در ادامه شرح می‌دهیم.
یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مزیت‌های خصوصی‌سازی، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها خواهد بود زیرا شرکت‌های خصوصی برای بقا و کسب سود، مجبور به کاهش هزینه‌های تولید، بهبود فرآیندها و افزایش بهره‌وری هستند. این امر منجر به کاهش قیمت تمام‌شده محصولات و افزایش رقابت‌پذیری آن‌ها در بازار می‌شود. در مقابل، شرکت‌های دولتی به دلیل نبود رقابت جدی، انگیزه کافی برای بهبود عملکرد خود ندارند و سال‌ها درجا می‌زنند کما اینکه این موضوع را مدت‌ها است در ایران‌خودرو و سایپا می‌بینیم.
مزیت دیگر خصوصی‌سازی، نوآوری و توسعه محصولات جدید است. شرکت‌های خصوصی به دلیل رقابت شدید، مجبور به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و تولید محصولات جدید و باکیفیت هستند. این امر منجر به افزایش تنوع محصولات و پاسخگویی بهتر به نیازهای مشتریان می‌شود درحالی‌که شرکت‌های دولتی اغلب به تولید محصولات قدیمی و با تکنولوژی‌های منسوخ‌شده ادامه می‌دهند و مصداق این موضوع را هم در عملکرد دو خودروساز بزرگ کشور دیده‌ایم.
یکی دیگر از مزیت‌هایی که خصوصی‌سازی می‌تواند به دنبال داشته باشد، کمک به جذب سرمایه‌گذاری خارجی است که این موضوع می‌تواند بسیار به نفع صنعت خودروسازی کشورمان باشد. سرمایه‌گذاران خارجی با ورود به صنعت خودروسازی ایران، می‌توانند تکنولوژی‌های جدید و دانش فنی را به کشور وارد کرده و به ارتقای سطح کیفی محصولات کمک کنند.
و درنهایت، از شفافیت و پاسخگویی هم می‌تواند به‌عنوان آخرین مزیت خصوصی‌سازی یاد کرد. شرکت‌های خصوصی به دلیل الزامات قانونی و نظارتی، موظف به ارائه گزارش‌های مالی و عملکردی شفاف هستند. این امر به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و بهبود حاکمیت شرکتی کمک می‌کند و از فسادهای مالی در شرکت‌ها جلوگیری می‌کند.
وضعیت کنونی صنعت خودروسازی ایران
شرکت‌های خودروسازی دولتی ایران، مانند ایران‌خودرو و سایپا، سال‌هاست با مشکلاتی مانند کیفیت پایین محصولات، تأخیر در تحویل خودرو، عدم تنوع محصولات و اتکا به تکنولوژی‌های قدیمی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مشکلات به دلیل عدم وجود رقابت جدی، نبود انگیزه برای بهبود و همچنین دخالت‌های دولت در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی این شرکت‌ها است؛ بنابراین، با خصوصی‌سازی می‌توان مشکلات ساختاری و کهنه این شرکت‌ها را تا حد زیادی برطرف کند.
مزایای خصوصی‌سازی برای صنعت خودروسازی ایران
ازجمله اصلی‌ترین مزایای خصوصی‌سازی برای صنعت خودروسازی ایران می‌توان به افزایش کیفیت محصولات، افزایش تنوع محصولات، کاهش قیمت‌ها، جذب نیروی کار متخصص و افزایش صادرات اشاره کرد. با خصوصی‌سازی، خودروسازان مجبور به تولید محصولات باکیفیت‌تر و مطابق با استانداردهای جهانی می‌شوند. شرکت‌های خصوصی به دلیل رقابت شدید، تنوع محصولات خود را افزایش داده و به نیازهای مختلف مشتریان پاسخ می‌دهند. با افزایش رقابت، قیمت خودروها کاهش پیدا کرده و قدرت خرید مصرف‌کنندگان افزایش می‌یابد. شرکت‌های خصوصی برای جذب و حفظ نیروی کار متخصص، مجبور به پرداخت حقوق و مزایای رقابتی هستند که این منجر به جذب نیروی کار متخصص می‌شود و نهایتاً محصولات با کیفیت و قیمت رقابتی، امکان صادرات به سایر کشورها را فراهم می‌کنند.
چالش‌های خصوصی‌سازی
خصوصی‌سازی با وجود تمام مزیت‌هایی که به دنبال دارد، در کشورمان با چالش‌هایی مواجه خواهد بود. یکی از این چالش‌ها، مقاومت کارکنان دولت است زیرا برخی از کارکنان دولت ممکن است نسبت به خصوصی‌سازی مقاومت کنند و نگران از دست دادن شغل خود باشند. مشکل بعدی در این زمینه نیز فساد و رانت‌خواری است و در صورت عدم نظارت کافی، ممکن است در فرآیند خصوصی‌سازی فساد و رانت‌خواری رخ دهد. درنهایت، کاهش کیفیت محصولات در کوتاه‌مدت هم یکی دیگر از چالش‌های بر سر راه خصوصی‌سازی خواهد بود زیرا در ابتدای خصوصی‌سازی، ممکن است به دلیل تمرکز شرکت‌ها بر سودآوری کوتاه‌مدت، کیفیت محصولات کاهش یابد.
راهکارها
هرچند بر سر راه خصوصی‌سازی صنعت خودروسازی ایران چالش‌ها و موانع بزرگی قرار دارد ولی برای برطرف کردن این موانع می‌توان راهکارهایی را برشمرد. یکی از این راهکارها، تهیه برنامه جامع خصوصی‌سازی است. با در نظر گرفتن تمام جوانب و چالش‌ها، تدوین یک برنامه جامع و دقیق برای خصوصی‌سازی ضروری خواهد بود. راهکار بعدی، شفاف‌سازی اطلاعات است. ارائه اطلاعات شفاف و کامل در مورد شرکت‌های خودروسازی به سرمایه‌گذاران، می‌تواند به افزایش اعتماد آن‌ها کمک کند. برای جلوگیری از فساد و رانت‌خواری نیز نظارت بر فرآیند خصوصی‌سازی ضروری خواهد بود. یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تسریع و انجام خصوصی‌سازی نیز حمایت از بخش خصوصی است. دولت باید با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی، از بخش خصوصی در این فرآیند حمایت کند.
مصداق موفق خصوصی‌سازی
یکی از مصادیق موفق خصوصی‌سازی در صنعت خودروسازی ایران را می‌توان در گروه بهمن دید. این شرکت پس از خصوصی‌سازی واقعی، دستاوردهای بزرگی داشته که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به افزایش تعداد نیروی انسانی از 3,668 نفر در سال 1394 به 7,366 نفر در سال 1403، جذب توانمندترین نیروهای انسانی از مونتاژ تا طراحی استراتژی، به‌روزآوری نیروی انسانی با آموزش‌های سازمانی و حین خدمت و انجام سیستم کنترل و ارزیابی کارکنان به‌طور مرتب، افزایش فضای کارخانه از ۲۵ هکتار به ۱۶۳ هکتار با ایجاد برنامه‌های توسعه‌ای و افزایش تنوع محصولات، افزایش تولید شرکت به 37,496 دستگاه در سال 1401 و 46,303 دستگاه در سال 1402، کسب سهم 20 درصدی از بازار وانت‌های کشور، کسب سهم 10 درصدی از بازار شاسی‌بلندهای کشور، دستیابی به رتبه ۱۰ در «رشد فروش» و رتبه ۵۹ در حوزه «فروش» در میان ۱۰۰ شرکت برتر ایران، افزایش ظرفیت تولید و بهبود کیفیت رنگ با ایجاد کوره رنگ جدید در بهار ۱۴۰۳، ارتقای کیفیت محصولات با ایجاد سالن پرس‌کاری، افزایش ظرفیت تولید روزانه از ۳۳۰ دستگاه به ۴۴۰ دستگاه، موفقیت مدیریت بخش خصوصی در فرایند جهش تولید، توسعه بخش خدمات پس از فروش با ایجاد مدرن‌ترین مرکز خدمات در کشور، ایجاد مرکز رضایت و خشنودی مشتری (CHC) جهت افزایش جلب رضایت مصرف‌کننده برای اولین بار در کشور، تبدیل بهمن به شرکتی سود ده با اجرای استراتژی‌های فنی، علمی و توسعه‌ای متناسب با الزامات صنعت خودروسازی، پیش بردن اقدامات حرفه‌ای و فنی-تخصصی با برنامه‌های توسعه‌ای، افزایش درآمد و سود عملیاتی بهمن موتور از طریق فروش بیشتر و افزایش کیفیت محصول برخلاف دو شرکت خودروساز دولتی، تولید بهترین محصولات و بالاترین کیفیت خدمات با ایجاد ساختار چابک و راه‌اندازی به‌روزترین و مدرن‌ترین واحد خدمات پس از فروش در میان خودروسازان داخلی اشاره کرد.
با خصوصی‌سازی، بهمن موتور به چهل و ششمین شرکت برتر ایران از نظر رشد اشتغال‌زایی تبدیل شده و جزء معدود شرکت‌های خودروسازی سود ده در سال‌های اخیر بوده است. خصوصی‌سازی برای این شرکت سهامداری حرفه‌ای و تخصصی از جنس صنعت خودرو را به همراه داشته و افق‌هایی بلندمدت برای شرکت را در نظر گرفته است. از این طریق، سهامداران با چالش‌های سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت خودروسازی آشنا شدند و در سرمایه‌گذاری و اقدام به ورود سرمایه و توسعه شرکت، جمیع جوانب ریسکی را در نظر گرفتند. گروه بهمن به لطف واقعی بودن فرآیند خصوصی‌سازی، از نظام تصمیم‌گیری و اداری مبتنی بر قواعد روز دنیا بهره‌مند شده است. ثمره مدیریت علمی این شرکت را می‌توان در محصولات باکیفیت و مشتری مداری دید. همچنین با خصوصی‌سازی، از تبدیل شدن بهمن موتور به حیاط‌خلوت مدیران دولتی جلوگیری شد.
نتیجه خصوصی‌سازی
موفقیت بهمن موتور با خصوصی‌سازی واقعی نشان می‌دهد که اگر در فرایند خصوصی‌سازی، شرکت‌ها به دست نهادها و افراد کار بلد و از جنس صنعت خودروسازی بیفتند، می‌تواند باعث شکوفایی شرکت‌های خودروسازی بزرگ دولتی و رهایی از مشکلات عدیده شود. ساختار بخش خصوصی در مدیریت خودرو مساوی با جسارت در نوآوری، سرعت بخشیدن در تولید، تصمیم سازی در ایجاد تغییر، هدف‌گذاری برای دور شدن از ضرر و زیان و جستجوی بازارهای جدید است.
خصوصی‌سازی ایران‌خودرو و سایپا
با توجه به مواردی که بیان شد، خصوصی‌سازی ایران‌خودرو و سایپا نه‌تنها مزیت‌های زیادی را برای این دو شرکت به دنبال خواهد داشت بلکه ضروری خواهد بود. خصوصی‌سازی اصولی و علمی سبب کاهش فشار تحریم و سوددهی و رشد و پیشرفت صنعت خودرو می‌شود، می‌تواند شرکت از زیان دهی به سوددهی برساند، سبب ایجاد برنامه‌های توسعه‌ای و چشم‌اندازهای واقعی می‌شود و جسارت در نوآوری، سرعت بخشیدن در تولید، تصمیم سازی در ایجاد تغییر و هدف‌گذاری برای دور شدن از ضرر و زیان و جستجوی بازارهای جدید را به دنبال خواهد داشت. همچنین عدم خصوصی‌سازی سبب ادامه ورشکستگی ایران‌خودرو و افزایش زیان چهار میلیارد تومانی در هر ساعت می‌شود.
نتیجه‌گیری
از توضیحاتی که بیان شد، به این نتیجه می‌رسیم که خصوصی‌سازی صنعت خودروسازی ایران، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای بهبود عملکرد این صنعت و افزایش رقابت‌پذیری آن در بازار جهانی است. بااین‌حال، نکته بسیار مهم در فرایند خصوصی‌سازی، سپردن سکان هدایت شرکت‌ها به کسانی است که اهلیت این کار را دارند یعنی افرادی آشنا با صنعت خودروسازی و آگاه به چالش‌های این حوزه. در همین راستا، شرکت کروز که هم‌اکنون 30 درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد، می‌تواند گزینه بسیار مناسبی برای در اختیار گرفتن این شرکت باشد. از سوی دیگر، برای مالکیت سایپا نیز می‌توان به کرمان موتور به‌عنوان گزینه‌ای مناسب اشاره کرد زیرا این شرکت در حوزه خودروسازی رزومه موفقی دارد و طی سال‌های اخیر توانسته رشد تولید و اشتغال را تجربه کند. این گزینه‌ها برای خصوصی‌سازی ایران‌خودرو و سایپا می‌توانند این شرکت‌ها را از رکورد خارج کرده و از ورشکستگی نجات دهند.
چرا الکی میگین! کجاش موفق بوده!!
اصلا الگو نیست!