در بنزین، عدد اکتان مقیاسی برای نشان دادن مقاومت در برابر گرما، فشار و احتراق خودبه‌خود (بدون جرقه) است. هر چه عدد اکتان بیشتر باشد، بنزین در مقابل پدیده مخرب احتراق زودرس ناشی از فشار و گرما مقاوم‌تر خواهد بود و احتراق بهتری خواهد داشت. اگر بنزین اکتان پایینی داشته باشد، پیشرانه دچار احتراق زودرس خواهد شد که به آن ناک زدن میگویند. ازآنجایی‌که اکتان بنزین در کشورمان پایین است، در خودروهایی که به پیشرانه‌های پیشرفته‌تر و توربوشارژ مجهز هستند، برای افزایش عدد اکتان و جلوگیری از ناک زدن، باید از اکتان بوستر استفاده کرد که اکتان بوستر نام دارد. در بسیاری از این مکمل‌ها، برای افزایش اکتان از ماده‌ای بنام MMT استفاده می‌شود که می‌تواند به پیشرانه خودرو آسیب بزند. در ادامه به این سوال پاسخ میدهیم که mmt چیست؟
ماده MMT چیست؟
MMT مخفف Methylcyclopentadienyl Manganese Tricarbonyl است. این یک افزودنی بر پایه منگنز است که برای افزایش عدد اکتان به بنزین اضافه می‌شود. این ماده با بهبود عملکرد بنزین، از احتراق زودرس یا همان ناک زدن جلوگیری می‌کند و البته معایب بسباری نیز برای خودروهای امروزی و انسان دارد؛ بنابراین، هدف اصلی از افزودن MMT به سوخت افزایش کارایی احتراق و کاهش مصرف سوخت است. قبلاً برای افزایش عدد اکتان بنزین از ترکیبات سرب‌دار استفاده می‌شد. این کار از دهه 20 میلادی آغاز شد و معمول‌ترین افزودنی به بنزین، تترا اتیل سرب بود که باعث بهسوزی بنزین می‌شد اما در میانه دهه 70 میلادی، مشخص شد سرب برای سلامت انسان و محیط‌زیست زیان‌آور است. همچنین سرب با مبدل کاتالیزوری خودروها هم سازگاری نداشت. به همین دلیل، از سال 1975 استفاده از سرب در بنزین رو به کاهش گذاشت و نهایتاً از اول ژانویه سال ۱۹۹۶، سازمان هوای پاک، فروش بنزین سرب‌دار برای وسایل نقلیه جاده‌ای را ممنوع کرد.
با حذف سرب، باید از طریق دیگری کیفیت و اکتان بنزین افزایش داده می‌شد تا پیشرانه‌ها بتوانند به‌درستی کار کنند. به همین دلیل، افزودنی‌های دیگری جایگزین ترکیب‌های سرب‌دار در بنزین شد. تمام افزودنی‌هایی که بجای سرب در نظر گرفته شده بودند، گران‌تر از سرب بودند اما دراین‌بین، ارزان‌ترین ماده برای جایگزینی با تترا اتیل سرب و افزایش عدد اکتان بنزین بدون سرب، MMT است زیرا افزودن چند قطره از این ماده از ماده معادل 18 میلی‌گرم، می‌تواند عدد اکتان یک لیتر بنزین را دو تا سه شماره بالا ببرد. به همین دلیل، در مکمل‌های اکتان بوستر هم از این ماده استفاده می‌شود تا به شکلی کم‌هزینه بتوان عدد اکتان بنزین را افزایش داد.
مزایای استفاده از MMT
استفاده از ماده MMT در مکمل سوخت مزیت‌هایی دارد که در ادامه مرور می‌کنیم:
- افزایش عدد اکتان بنزین
- ارزان‌ترین جایگزین برای تترا اتیل سرب
- کاهش مصرف سوخت و بهبود عملکرد موتور
معایب استفاده از MMT
استفاده از ماده MMT با وجود مزیت‌هایی که دارد، معایب بزرگی را هم به دنبال خواهد داشت. استفاده از MMT در سوخت می‌تواند به‌مرور زمان به سیستم سوخت‌رسانی و موتور خودرو آسیب بزند زیرا این ماده می‌تواند باعث تجمع رسوبات در شمع‌ها، سنسور اکسیژن و کاتالیزور خودرو شود. استفاده از MMT در خودروهای مدرن می‌تواند به دلیل ایجاد رسوبات و تأثیر منفی بر سیستم‌های کنترل آلایندگی (مثل مبدل‌های کاتالیزوری) مشکلاتی جدی ایجاد کند. خودروهای مدرن دارای سیستم‌های کنترل آلایندگی بسیار حساسی هستند که برای عملکرد صحیح به سوخت پاک نیاز دارند. MMT می‌تواند باعث گرفتگی مبدل‌های کاتالیزوری و افزایش انتشار آلاینده‌ها شود که درنهایت موجب کاهش عمر موتور و کاهش کارایی کلی خودرو می‌شود.
دلایل آسیب زدن MMT به خودروهای مدرن
- ایجاد رسوبات در سیستم سوخت‌رسانی و اجزای موتور
- افزایش آلایندگی به‌ویژه با انتشار هیدروکربن‌ها
- تأثیر منفی بر سیستم‌های کنترل آلایندگی خودروهای جدید مانند مبدل‌های کاتالیزوری
تأثیر منفی MMT بر سلامت انسان
ماده MMT علاوه بر مشکلاتی که برای خودروهای مدرن به همراه خواهد داشت، می‌تواند برای سلامت انسان هم مضر باشد. مطالعات در این رابطه نشان داده است که ذرات ریز حاوی منگنز می‌توانند از طریق ریه‌ها جذب خون شوند و مستقیماً به سیستم عصبی مرکزی و مغز منتقل شوند.
در سال 1994، سازمان EPA ایالات‌متحده اعلام کرد که اگر MMT به‌طور گسترده در بنزین بدون سرب استفاده شود، احتمال ایجاد خطر برای سلامت ناحیه تناسلی انسان وجود خواهد داشت.
این سازمان همچنین اشاره کرده است که ممکن است دهه‌ها طول بکشد تا پیامدهای سلامتی استفاده از MMT را به‌طور کامل درک کنیم همان‌طور که پس از چندین دهه مشخص شدن افزودنی‌های سرب‌دار در بنزین به‌شدت برای سلامت انسان و محیط‌زیست مضر است.
نتیجه‌گیری
با اینکه MMT به‌عنوان تقویت‌کننده اکتان سوخت در خودروهای قدیمی‌تر مفید است، اما در خودروهای مدرن که به سیستم‌های پیشرفته آلایندگی و کنترل احتراق مجهز هستند، می‌تواند به مشکلات عمده‌ای مانند کاهش کارایی مبدل‌های کاتالیزوری و افزایش آلاینده‌ها منجر شود؛ بنابراین استفاده از این ماده در خودروهای با تکنولوژی روز توصیه نمی‌شود.
