11 جولای مقارن با بیستم تیرماه، روز تأسیس شرکت بزرگ فیات است. در سال 1899 یعنی 123 سال پیش در چنین روزی گروهی از تجار و متخصصان ایتالیایی به رهبری «جیووانی آنیلی» کمپانی فیات را بنیان نهادند. نام این شرکت نیز از مخفف «Fabbrica Italiana di Automobili Torino» به معنای کارخانه خودروسازی ایتالیایی تورین گرفته شده بود. اولین کارخانه فیات در سال 1900 با 35 پرسنل افتتاح شد. اولین خودروی این شرکت مدلی بنام 4 HP یا چهار اسب بخاری بود که از یک پیشرانه دو سیلندر 680 سی‌سی استفاده می‌کرد و تنها 24 دستگاه از آن ساخته شد.
فیات که در ابتدا به خاطر خلاقیت و استعداد مهندسی خود مشهور شده بود، تا سال 1903 سود کمی کسب کرد و تنها 135 دستگاه خودرو تولید کرد اما میزان تولید شرکت تا سال 1906 به 1,149 دستگاه افزایش یافت. در سال 1903 فیات اولین کامیون خود را تولید کرد و در سال 1908 اولین فیات‌ها به ایالات‌متحده صادر شدند. آنیلی تا زمان مرگش در سال 1945 رهبری شرکت را بر عهده داشت. تا سال 1910 فیات به بزرگ‌ترین خودروساز ایتالیا تبدیل شد اما در طول جنگ جهانی اول این شرکت مجبور شد تمام کارخانه‌های خود را به تولید هواپیما، پیشرانه، مسلسل، کامیون و آمبولانس برای متفقین اختصاص دهد.
پس از جنگ اما فیات اولین تراکتور خود را معرفی کرد و در اوایل دهه 20 میلادی 80 درصد از بازار خودروی ایتالیا را در اختیار گرفت. در سال 1970 بیش از 100 هزار نفر در ایتالیا برای فیات کار می‌کردند و تولید آن در این کشور به بالاترین میزان رسید که 1.4 میلیون دستگاه بود. این شرکت همچنین تا زمان بحران صنعت خودرو در اواخر دهه 80، بزرگ‌ترین خودروساز اروپا بود و برای بیش از بیست سال پس از جنرال موتورز و فورد عنوان سومین خودروساز بزرگ جهان را در اختیار داشت. محصولات فیات در طول تاریخ جوایز بین‌المللی زیادی را از آن خود کرده‌اند مثل کسب 9 جایزه خودروی سال اروپا که از تمام خودروسازان جهان بیشتر است.
شکل‌گیری فیات-کرایسلر
در اکتبر سال 2014 از طریق ادغام فیات با شرکت آمریکایی کرایسلر، گروه جدید FCA یا فیات-کرایسلر شکل گرفت. مقر این شرکت در آمستردام هلند بود و یک گروه سرمایه‌گذاری ایتالیایی تحت کنترل خانواده آنیلی 29 درصد از سهام آن را در اختیار داشت. فیات-کرایسلر با در اختیار داشتن برندهای مختلفی شامل آبارث، آلفارومئو، فیات، لانچیا، مازراتی، فراری، جیپ، رم، دوج و کرایسلر، در آن زمان هشتمین خودروساز بزرگ جهان محسوب می‌شد. این برندها از طریق دو شرکت زیرمجموعه اصلی فعالیت می‌کردند که شامل FCA ایتالیا با دفتر مرکزی در تورین و FCA ایالات‌متحده با دفتر مرکزی در میشیگان می‌شد.
شکل‌گیری استلانتیس
در اکتبر سال 2019 فیات-کرایسلر از تصمیم خود برای ادغام با گروه فرانسوی PSA یا پژو-سیتروئن خبر داد. این یک ادغام 50-50 بین دو گروه است که به شکل‌گیری یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های خودروسازی جهان انجامید. ادغام FCA و PSA در اوایل سال 2021 رسمی و کامل شد و این گروه جدید استلانتیس نام گرفت. استلانتیس حدود 300 هزار پرسنل دارد، در 30 کشور مختلف تأسیسات تولیدی دارد و بیش از 130 کشور مختلف در سراسر جهان خودرو عرضه می‌کند. این گروه پانزده برند مختلف شامل آبارث، فیات، آلفارومئو، کرایسلر، سیتروئن، دوج، دی‌اس، جیپ، لانچیا، مازراتی، موپار، پژو، اوپل، رم و واکسهال را در اختیار دارد و در سال 2021 پس از تویوتا، فولکس‌واگن، هیوندای و جنرال موتورز پنجمین خودروساز بزرگ جهان بود.
بازارهای اصلی فیات
هرچند این روزها فیات از دوران شکوه گذشته خود فاصله گرفته اما هنوز هم در برخی بازارها حضور پررنگی دارد. خارج از ایتالیا، فیات بزرگ‌ترین خودروساز در برزیل محسوب می‌شود و پرفروش‌ترین برند خودرویی در این کشور است. این شرکت همچنین در آرژانتین، لهستان و مکزیک هم کارخانه دارد و جوینت ونچرهای متعددی را هم در سراسر جهان راه‌اندازی کرده که عمده آن‌ها در کشورهای صربستان، فرانسه، ترکیه و چین فعالیت می‌کنند. بازار اصلی فیات اما اروپا و به‌طور خاص ایتالیا است. این شرکت در سال 2021 سیزدهمین برند خودرویی پرفروش در بازار اروپا بوده و بالاتر از شرکت‌هایی مثل سیتروئن، نیسان و داچیا قرار گرفته است.
فیات در ایران
سابقه واردات خودروهای فیات به کشورمان به سال 1314 بازمی‌گردد. در آن دوران این برند در بین قشر تحصیل‌کرده ایران خوش‌نام بود. سپس در سال 1332 «علی کاشانچی» با تأسیس شرکت کاوش، نمایندگی واردات محصولات فیات را در اختیار گرفت. این شرکت با واردات محصولات مختلف فیات مثل مدل‌های 600 و 1100 به کشورمان و بازاریابی مناسب برای آن‌ها، فیات را به یکی از برندهای خودرویی محبوب در کشور تبدیل کرد. خانواده کاشانچی اما به این قانع نبود و تصمیم به احداث کارخانه تولیدی محصولات فیات در ایران گرفت. این کارخانه که سایکا نام گرفته بود، توسط برادران حسن و علی کاشانچی با سرمایه‌ای حدود 12 میلیون تومان احداث شد. این کارخانه در 25 اردیبهشت سال 1340 فعالیت خود را با تولید فیات 1100 آغاز کرد. در مراسم افتتاح این کارخانه حتی مدیرعامل فیات «آنیلی» هم حضور یافته بود.
بدین ترتیب، فیات 1100 که شش سال قبل از پیکان روی خط تولید در کشورمان رفت، اولین سدان مونتاژی در ایران محسوب می‌شود. این خودرو که با قیمت حدود 12 هزار تومان به بازار عرضه شد، در بین خریداران ایرانی بسیار محبوب شد و استفاده در ناوگان تاکسیرانی آن را به اوج محبوبیت رساند؛ اما از سال 1344 رفته‌رفته فروش 1100 رو به کاهش گذاشت و با از راه رسیدن پیکان در سال 1346 اوضاع بدتر شد. به همین دلیل، در سال 1348 یعنی دو سال پیش پایان قرارداد تولید با شرکت مادر، تولید فیات 1100 در سایکا متوقف و کارخانه تعطیل شد.
هرچند طی سال‌ها و دهه‌های بعد محصولات جدیدتر فیات مثل سدان‌های 132 و 131 به‌صورت وارداتی به کشورمان آمدند اما حضور فیات در ایران بسیار کمرنگ بود تا اینکه در اواخر دهه 80 شمسی دوباره نام فیات بر سر زبان‌ها افتاد. در آن سال‌ها، شرکت بن رو که بعداً توسط سایپا خریداری شد قصد مونتاژ فیات سی‌ینا را داشت. این خودرو یک سدان اقتصادی بود که با امیدهای فراوانی به ایران آمد و قصد داشت به رقیبی برای تندر 90 تبدیل شود. تولید سی‌ینا در سال 1387 توسط بن رو آغاز شد اما هیچ‌کدام از آن برنامه‌های بلندپروازانه‌ای که برای این خودرو در نظر گرفته شده بود محقق نشدند و تولید سی‌ینا پس از ساخت تعداد محدودی در سال 1389 خاتمه یافت. این پایانی بر مهم‌ترین حضور فیات در کشورمان از سال 1340 به بعد بود و هم‌اکنون حضور فیات در ایران صرفاً به مونتاژ ون دوکاتو توسط شرکتی بنام پارسیان موتور محدود می‌شود.
