عرضه و تقاضا یکی از اساسی‌ترین فاکتورهای تعیین‌کننده روند حرکت قیمت در بازارهای مالی است. ترازویی که رابطه‌ی بین خریداران و فروشندگان را تعیین کرده و قدرت هریک در برابر دیگری را نشان می‌دهد. این فاکتور یکی از شاخص‌های اقتصاد خرد نیز به‌شمار می‌رود؛ اما در بازارهای مالی بیش از هر چیز، جهت سرمایه‌ی کاربران را نشان می‌دهد.
اما عرضه و تقاضا در بازارهای مالی دقیقا چه سازوکاری دارد؟ از کدام شاخص‌ها پیروی می‌کند؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ داده و در مورد جوانب و نقش این فاکتور در بازارهای مالی صحبت می‌کنیم. در انتهای این مقاله با یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده‌ی سمت‌وسوی بازارهای مالی و سود یا زیان‌آوری آنها در هر برهه‌ی زمانی آشنا خواهید شد.
مروری بر قانون عرضه و تقاضا
عرضه، عبارت از تعداد کالاها، خدمات، دارایی‌ها و هر ابزار معامله‌ای است که برای خرید در دسترس بازار قرار دارد. تقاضا نیز حجم خرید بازار است. تعادل این دو عامل، سبب ثبات قیمت و سنگینی کفه‌ی ترازو به نفع یکی از آنها، سبب گران یا ارزان‌تر شدن قیمت می‌شود. به‌طوریکه با افزایش تقاضا و عدم توانایی تولیدکننده یا به‌طور‌کلی منبع عرضه، قیمت‌ها گران‌تر و با کاهش تقاضا و مازاد عرضه، قیمت‌ها ارزان‌تر می‌شوند.
این دو روند گاهی نیز در پی یکدیگر اتفاق می‌افتند. بعنی با افزایش قیمت به دلیل افزایش تقاضا در نقطه‌ای، بازار مصرفی، دیگر توان اقتصادی قبل را نداشته و به دنبال جایگزین‌های ارزان‌تر می‌گردد. در این زمان است که احتمالا شاهد مازاد عرضه و متعاقبا یک یا ترکیبی از موارد زیر خواهیم بود:
- کاهش قیمت‌ها
- ثبات قیمت‌ها برای مدت طولانی
- کاهش عرضه به دلیل عدم صرفه‌ی اقتصادی تولید و توزیع
- رقابتی‌تر شدن بازار
این چرخه‌ی عرضه و تفاضل می‌تواند تکرار شود.
قانون عرضه و تقاضا از نگاه مصرف‌کننده و تولیدکننده متفاوت است. مصرف‌کننده همواره به دنبال کاهش هزینه‌های مصرف شخصی‌اش با خرید کالاهای ارزان‌تر و تولیدکننده نیز به دنبال تولید محصولات با صرفه‌ی اقتصادی بیشتر است. اما وابستگی منافع این دو به یکدیگر، سبب تنظیم بازار می‌شود. این رابطه معمولا روی نموداری به نام نمودار عرضه و تقاضا نشان داده می‌شود. در این نمودار، عرضه (Supply) و تقاضا (Demand) در نقطه‌ی برخوردشان به تعادل می‌رسند. حفظ این نقطه به معنی عدم کمبود و مازاد در بازار است.
عرضه و تقاضا در بازارهای مالی
اما در بازارهای مالی منظور از عرضه و تقاضا چیست ؟ برای درک بیشتر این موضوع، لازم است که ابتدا تامین‌کننده و متقاضی را در این بازارها بشناسیم که تعریف آنها عبارت است از:
- تامین‌کننده‌ی بازار مالی سرمایه‌گذاری است که دارایی خود را از طریق پس‌انداز در اختیار معامله‌گران و فعالان این بازارها قرار می‌دهد. او از محل پس‌انداز خود، نرخ بهره دریافت کرده یا از دیگر راه‌ها، درآمد غیرفعال دارد. به تامین‌کننده، وام‌دهنده نیز گفته می‌شود.
- متقاضی در بازار مالی کسی است که با دریافت وجوه و انجام فعالیت‌های اقتصادی با آنها، نرخ بهره را به تامین‌کننده پرداخت می‌کند. سود او عمدتا از محل نوسانات قیمت، معامله، سرمایه‌گذاری، مشارکت در بازار و غیره تامین می‌شود.
بانک‌ها ساده‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مثالی هستند که می‌توانیم در مورد عرضه و تقاضا در بازارهای مالی بزنیم. شما به‌عنوان تامین‌کننده، پولی را در آنها سپرده کرده و نرخ سود مشخصی دریافت می‌کنید. بانک نیز با پول شما فعالیت کرده و برای خود درآمدزایی می‌کند.
آنچه نسبت عرضه و تقاضا در بازارهای مالی را تعیین می‌کند، سود و نه لزوما قیمت دارایی موردنظر است. درواقع، اگر برای کاربران این بازارها، سوددهی یک دارایی مناسب باشد، با افزایش تقاضا برای آن دارایی مواجه خواهیم بود. این دارایی می‌تواند اوراق قرضه، یک ارز، یک ارز دیجیتال، فلزات گران‌بها، سهام و غیره باشد.
برای روشن‌تر شدن موضوع در ادامه، نقش عرضه و تقاضا در دو بازار فارکس و سهام را بررسی می‌کنیم.
عرضه و تقاضا در بازار سهام
دارایی اصلی در بازار سهام، سهام شرکت‌هاست که ابتدا در بازار OTC عرضه شده و سپس در بازارهای ثانویه معامله می‌شوند. این بازار، دارای اشکال متمرکز و غیرمتمرکز است. آنچه بر عرضه‌ی سهام یک شرکت در این بازار اثر می‌گذارند عبارتند از:
- میزان انتشار سهام. میزان انتشار و زمان‌بندی سهام در ابتدا از سوی شرکت موردنظر تعیین می‌شود. یک شرکت می‌تواند با انتشار سهام جدید و نیز افزایش سود آن، عرضه‌ی خود را افزایش دهد.
- بازخرید سهام. این اقدام از سوی یک شرکت، عرضه و حجم سهام موجود در بازارش را کاهش می‌دهد. این تصمیم می‌تواند از طریق طرح‌های حذف سهام یا اساسا خروج از لیست یک بازار عملی شود.
اصلی‌ترین عوامل موثر بر تقاضا در بازار سهام یک کشور نیز به شرح زیر هستند:
- داده‌های اقتصادی. نرخ تورم، وضعیت واردات و صادرات، نرخ بیکاری و به‌طور‌کلی هر داده‌ای از وضعیت اقتصادی کلی کشور، یک صنعت و شرکت عواملی هستند که بر تقاضای سهام شرکت‌ها اثر می‌گذارند.
- نرخ بهره‌ی بانکی. با کاهش نرخ بهره بانکی، تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام افزایش می‌یابد. این بازار در چنین مواقعی می‌تواند به‌عنوان محافظ سرمایه عمل کند. نرخ بهره‌ی بانکی گاهی با رونق اقتصادی و تولید، نسبت معکوس دارد.
- سود سهام. هرچه سود سهام شرکت‌ها افزایش یابد؛ طبیعتا تقاضا نیز برای آنها بیشتر می‌شود. افزایش و کاهش سود سهام بر احساسات بازار تاثیرات کلی گذاشته و می‌تواند سبب روندهای طولانی‌مدتی شود.
عرضه و تقاضا در بازار فارکس
فارکس، بازاری برای معامله انواع دارایی‌ها به‌خصوص ارزهای بین‌المللی است. دارایی‌های این بازار به‌صورت جفت مانند یورو-دلار (EUR/USD) هستند به این معنی که معامله‌گر این بازار در هر معامله، قطعا یک دارایی را خریده و دیگری را می‌فروشد. از مهم‌ترین عوامل موثر بر عرضه‌ی یک دارایی در این بازار عبارتند از:
- تقاضا برای واردات. واردات هر کشور با عرضه‌ی ارز آن در بازارهای بین‌المللی، نسبت مستقیم دارد. با افزایش واردات یک کشور، پول ملی‌اش طبیعتا بیشتر خرج شده و در دسترس خواهد بود.
- سیاست‌های بانک مرکزی. ممکن است یک بانک مرکزی به هر دلیلی، تصمیم به کاهش ذخایر پولی خود بگیرد که طبیعتا سبب عرضه‌ی بیشتر آن در بازار و نیز فارکس خواهد شد. کاهش نرخ بهره، یکی از دلایلی است که مردم پول خود را از بانک‌ها بیرون کشیده و در شرایط معینی ممکن است وارد فارکس کنند. تصمیم به چاپ پول به دلایل تورمی، عرضه‌ی آن در بازارهای مالی به‌خصوص فارکس را افزایش می‌دهد.
عوامل زیر نیز بیشترین تاثیر را بر تقاضای یک دارایی در فارکس می‌گذارند:
- نرخ تورم. با افزایش نرخ تورم در یک کشور، تقاضا برای ارز بومی‌اش در فارکس کاهش می‌یابد.
- تفاوت نرخ بهره‌ی دو دارایی. تقاضای جفت‌ارزهایی با اختلاف نرخ بهره‌ی بالا در فارکس بالاست. متقاضی با هولد کردن چنین موقعیت‌هایی، منابع لازم برای خرید ارزی با نرخ بهره‌ی بالا مانند دلار استرالیا را با استقراض ارزهایی با نرخ بهره‌ی پایین مانند ین ژاپن، تامین می‌کند.
- بدهی‌های دولتی و ثبات سیاسی. هرچه بدهی‌های بین المللی کشوری بیشتر باشد ارزش و تقاضای ارز ملی‌اش در فارکس کاهش می‌یابد.
- ثبات سیاسی. کشوری با ثبات سیاسی بالا، ارز قدرتمندتر، مطمئن‌تر و پرمتقاضی‌تری در فارکس دارد.
عرضه و تقاضا بازیگر مهم بازارهای مالی
روند قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی، تحت تاثیر عوامل مختلفی است که یکی از مهم‌ترین‌های آنها عرضه و تقاضا است. این فاکتور، مانند یک ترازو با دو کفه عمل کرده و خود تحت تاثیر عوامل متعددی مانند نرخ بهره، تورم، وضعیت سیاسی و اقتصادی، سیاست‌های داخلی شرکت‌ها، وضعیت تولید و غیره است. پیش‌بینی روند این فاکتور و بررسی الگوهای آن می‌تواند سود معامله و سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را بهبود ببخشد.
