در پیشرانه خودرو چندین تسمه به کار رفته که مهم‌ترین آن‌ها تسمه تایم – Timing Belt است. این تسمه کارکرد بسیار مهمی دارد و باید به‌موقع تعویض شود. ازاین‌رو، در ادامه قصد داریم با تسمه تایم و زمان تعویض آن آشنا شویم.
پتروتکس تولید کننده مکمل بنزین این مقاله را به شما تقدیم می‌کند.
تسمه زمان‌بندی یا تسمه تایمینگ چیست؟
تسمه زمان‌بندی یا تسمه تایمینگ یا تسمه تایم، تسمه‌ای دندانه‌دار است که رابط بین میل‌لنگ و میل بادامک (میل‌سوپاپ) محسوب می‌شود. این تسمه با چرخش میل‌لنگ، میل بادامک را می‌چرخاند و باعث باز و بسته شدن سوپاپ‌ها می‌شود. درواقع، Timing Belt باز و بسته شدن سوپاپ‌ها را با حرکت پیستون‌ها هماهنگ می‌کند تا پیشرانه بتواند چهار مرحله کاری خود شامل مکش (پایین رفتن پیستون، باز شدن سوپاپ هوا، ورود مخلوط سوخت و هوا به سیلندر)، تراکم (بالا رفتن پیسون، بسته شدن سوپاپ هوا، متراکم کردن مخلوط سوخت و هوا)، انفجار (جرقه زدن شمع، احتراق مخلوط سوخت و هوا، پایین رفتن پیستون) و تخلیه (بالا آمدن پیستون، باز شدن سوپاپ دود، خروج دود از داخل سیلندر) را با زمان‌بندی درست انجام دهد.
ازآنجایی‌که وظیفه تسمه تایم تنظیم زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها است، هرگونه لغزش آن روی فولی متصل به میل‌لنگ یا میل‌سوپاپ باعث اشکال در عملکرد موتور می‌شود. به همین دلیل روی این تسمه دندانه‌هایی وجود دارد که این دندانه‌ها روی فولی‌های دندانه‌دار قرار می‌گیرد و بدین ترتیب هیچ لغزشی صورت نمی‌گیرد؛ اما به خاطر وجود همین دندانه‌ها، نصب کردن تسمه تایم به‌سادگی تسمه‌های دیگر مثل تسمه دینام نیست و اگر Timing Belt چند دندانه جابه‌جا نصب شود آسیبی جدی به موتور وارد خواهد شد.
در پیشرانه‌های چهارزمانه، به ازای هر دو دوری که میل‌لنگ می‌چرخد، میل‌سوپاپ یک دور خواهد چرخید که این هماهنگی توسط تسمه تایمینگ انجام می‌شود.
تاریخچه پیدایش و استفاده Timing Belt
زمان‌بندی موتورها ابتدا توسط زنجیر انجام می‌شد که سروصدای زیادی تولید می‌کرد. به همین دلیل و همچنین به علت سادگی استفاده، هزینه کمتر، عدم نیاز به روغن‌کاری و راندمان بالاتر، به‌تدریج زنجیر تایم جای خود را به تسمه داد. اولین Timing Belt در سال ۱۹۴۵ مورداستفاده قرار گرفت اما اولین خودروی تولید انبوهی که از تسمه تایم استفاده کرد خودروی آلمانی «گلاس ۱۰۰۴» در سال 1962 بود.
سپس در سال ۱۹۶۶ پونتیاک برای اولین بار در آمریکا از تسمه تایمینگ در مدل تمپست خود استفاده کرد.
البته هرچند به‌تدریج تسمه تایم جای زنجیر تایم را گرفت اما بعدها دوباره برخی خودروسازان در محصولات مدرن خود با کنترل صدای زنجیر تایم، به دلیل مقاومت بیشتر و عدم نیاز به تعویض، سراغ زنجیر تایم رفتند؛ بنابراین، امروزه در خودروها هم از تسمه تایم و هم زنجیر تایم استفاده می‌شود.
در خودروهای داخلی، به‌جز پیکان همه مدل‌ها از تسمه تایمینگ استفاده می‌کنند.
پاره شدن تسمه تایم
یکی از معایب تسمه تایم فرسودگی آن به‌مرور زمان و نیاز به تعویض است. پاره شدن Timing Belt بسته به نوع خودرو می‌تواند مشکلاتی از صرفاً خاموش شدن موتور گرفته تا ورود آسیب‌های بزرگ به پیستون‌ها و سوپاپ‌ها را به دنبال داشته باشد. با پاره شدن تسمه تایمینگ، زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها به هم می‌ریزد و به دلیل وارد نشدن مخلوط سوخت و هوا در زمان مناسب به سیلندر و خارج نشدن به‌موقع دود از آن، موتور درنهایت خاموش خواهد شد.
در خودروهای قدیمی‌تر مثل پرایدهای مدل قبل از 1391 که نسبت تراکم پیشرانه آن‌ها پایین است، پاره شدن Timing Belt به‌جز خاموش شدن موتور مشکل دیگری به دنبال ندارد زیرا طول شاتون‌ها کوتاه بوده و پیستون‌ها حتی در بالاترین حالت خود هم به سوپاپ‌ها نمی‌رسند اما در خودروهای جدیدتر مثل انواع پژو و پرایدهای با موتور HP+ به دلیل نسبت تراکم بالای موتور، در صورت پاره شدن تسمه تایم، پیستون‌ها به سوپاپ‌ها برخورد کرده و باعث کج شدن سوپاپ‌ها و حتی آسیب دیدن پیستون‌ها و سر سیلندر می‌شود که هزینه‌های هنگفتی را روی دست مالک خواهد گذاشت؛ بنابراین، تعویض به‌موقع تسمه تایمینگ را باید بسیار جدی گرفت.
زمان تعویض تسمه تایم
زمان تعویض تسمه تایم بسته به نوع خودرو متفاوت خواهد بود اما به‌طورکلی، توصیه می‌شود که Timing Belt پس از کارکردی بین 60 الی 70 هزار کیلومتر تعویض شود؛ البته برای تعویض تسمه تایم فقط نباید کارکرد خودرو را ملاک قرار داد و باید به طول عمر زمانی آن هم توجه کرد زیرا Timing Belt به‌عنوان یک قطعه لاستیکی، تاریخ انقضای مشخصی دارد و به همین دلیل، شاید خودرویی کارکرد کمی داشته باشد ولی باید تعویض شود.
معمولاً طول عمر Timing Belt بین سه الی پنج سال است و اگر در این مدت کارکرد 60 الی 70 هزار کیلومتری طی نشده باشد بازهم باید اقدام به تعویض تسمه تایمینگ کرد. همچنین هنگام تعویض تسمه تایم بهتر است هرزگردهای آن‌هم تعویض شوند زیرا هرچند این هرزگردها عمر بیشتری نسبت به تسمه تایمینگ دارند اما اگر خراب شوند همان خسارتی به بار می‌آید که پاره شدن Timing Belt به دنبال دارد.
علائم خرابی تسمه تایم
هرچند برای تعویض تسمه تایم باید به کارکرد و مدت‌زمان استفاده آن توجه کرد اما گاهی خودرو علائمی از خود نشان می‌دهد که زنگ خط پاره شدن Timing Belt را حتی زودتر از موعد به صدا درمی‌آورد.
- یکی از این علائم، افزایش دود خروجی از اگزوز است که نشان می‌دهد عمل احتراق در موتور به‌درستی انجام نمی‌شود و یکی از علت‌های احتراق بد هم می‌تواند خرابی تسمه تایم باشد.
- یکی دیگر از علائم خرابی تسمه تایم، روشن نشدن ماشین هنگام استارت زدن است. وقتی استارت زده می‌شود، میل‌لنگ به گردش درمی‌آید و بعد یک سیکل احتراق اتفاق می‌افتد تا موتور روشن شود. وقتی تسمه تایمینگ خوب کار نکند، هنگام استارت زدن میل‌لنگ به چرخش درمی‌آید اما این حرکت به‌خوبی به میل بادامک منتقل نشده و درنتیجه خودرو روشن نخواهد شد.
- یک علامت دیگر در این رابطه هم می‌تواند بد کار کردن موتور در هنگام حرکت با نشانه‌هایی مثل کاهش قدرت باشد.
