یکی از موضوعات داغ این روزها در حوزه انرژی و مصرف سوخت در ایران، طرح جایگزینی کارت سوخت خودرو با کارت بانکی است. این طرح که به صورت آزمایشی در تهران آغاز شده، قرار است تا تیرماه ۱۴۰۴ به مرحله نهایی اجرا برسد. با اجرای این طرح، سهمیه سوخت خودروها به کارت بانکی و کد ملی افراد منتقل می‌شود و عملاً کارت سوخت حذف خواهد شد. اما آیا این طرح برای مردم مفید است یا دردسرهای جدیدی به همراه دارد؟ بیایید در این مقاله، زوایای مختلف این موضوع را بررسی کنیم.
چرا این طرح خوب است؟
۱. تسهیل فرآیند سوخت‌گیری
یکی از اهداف اصلی این طرح، ساده‌تر کردن فرآیند سوخت‌گیری برای مردم است. در حال حاضر، سوخت‌گیری با کارت سوخت در چند مرحله انجام می‌شود: وارد کردن کارت سوخت، انتخاب نوع سوخت، وارد کردن سهمیه و سپس پرداخت هزینه. اما با اجرای طرح جدید، تمام این مراحل در یک مرحله انجام خواهد شد؛ یعنی سهمیه سوخت مستقیماً از کارت بانکی فرد کسر شده و پرداخت نیز به‌صورت خودکار انجام می‌شود. این موضوع، وقت کمتری از مردم می‌گیرد و سوخت‌گیری را سریع‌تر می‌کند.
۲. شفافیت بیشتر
حذف کارت‌های سوخت جایگاه‌ها و اتصال سهمیه سوخت به کارت بانکی افراد، باعث شفافیت بیشتر در مصرف سوخت می‌شود. در حال حاضر، برخی کارت‌های سوخت جایگاه‌ها به‌صورت غیرشفاف استفاده می‌شوند و امکان قاچاق سوخت از طریق آنها وجود دارد. با اتصال سهمیه به کارت بانکی، مصرف سوخت هر فرد مشخص می‌شود و دولت می‌تواند مصرف را به صورت دقیق رصد کند.
۳. کاهش قاچاق سوخت
یکی از مشکلات بزرگ در حوزه سوخت، قاچاق آن به مناطق مرزی یا خارج از کشور است. در حال حاضر، کارت‌های سوخت خودروها می‌توانند در هر نقطه‌ای از کشور استفاده شوند، حتی اگر مالک کارت در آن منطقه حضور نداشته باشد. اما با اتصال سهمیه به کارت بانکی، چنین سوءاستفاده‌هایی به حداقل می‌رسد؛ زیرا کارت بانکی به کد ملی فرد متصل است و قابل ردیابی است.
۴. عدالت در مصرف انرژی
این طرح به دولت کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی دقیقی برای مصرف انرژی داشته باشد و عدالت در برخورداری از یارانه سوخت را اجرا کند. به‌طور مثال، دولت می‌تواند سهمیه انرژی را بر اساس نیاز واقعی افراد و خانوارها تنظیم کند و به سمت کاهش مصرف غیرضروری حرکت کند.
چالش‌ها و دردسرهای احتمالی برای مردم
۱. وابستگی به اینترنت و سامانه‌های آنلاین
یکی از مشکلاتی که ممکن است در اجرای این طرح رخ دهد، وابستگی آن به اینترنت و سامانه‌های آنلاین است. اگر اینترنت قطع شود یا سامانه‌های مربوطه دچار اختلال شوند، فرآیند سوخت‌گیری مختل خواهد شد. هرچند مسئولان وعده داده‌اند که بسته‌های اضطراری برای چنین مواقعی در نظر گرفته شده است، اما تجربه نشان داده که این نوع مشکلات می‌تواند دردسرهای زیادی برای مردم ایجاد کند.
۲. پیچیدگی‌های ثبت‌نام و احراز هویت
برای استفاده از این طرح، افراد باید در سامانه‌ای ثبت‌نام کنند، هویت خود را احراز کنند و کارت بانکی خود را به سامانه متصل کنند. این فرآیند ممکن است برای برخی افراد، به‌ویژه کسانی که دسترسی به اینترنت یا موبایل هوشمند ندارند، چالش‌برانگیز باشد. همچنین، سالمندان و کسانی که با فناوری آشنایی کافی ندارند، ممکن است در استفاده از این سامانه‌ها به مشکل برخورد کنند.
۳. هزینه‌های تغییر زیرساخت‌ها
اجرای این طرح نیازمند تغییرات گسترده در زیرساخت‌های جایگاه‌های سوخت است. از تغییر سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای موجود گرفته تا بروزرسانی دیتاسنترهای سامانه سوخت، همه این‌ها هزینه‌های سنگینی دارد. جایگاه‌داران و بخش خصوصی ممکن است توان پرداخت این هزینه‌ها را نداشته باشند و این موضوع ممکن است اجرای طرح را با تأخیر مواجه کند.
۴. احتمال سوءاستفاده از اطلاعات بانکی
با اتصال کارت بانکی به سامانه سوخت، نگرانی‌هایی درباره امنیت اطلاعات بانکی افراد وجود دارد. اگر زیرساخت‌های امنیتی به اندازه کافی قوی نباشند، ممکن است اطلاعات بانکی افراد مورد سوءاستفاده قرار گیرد و این موضوع مشکلات زیادی را ایجاد کند.
۵. مقاومت مردم در برابر تغییر
همیشه اجرای طرح‌های جدید با مقاومت‌هایی از سوی مردم مواجه می‌شود. بسیاری از افراد ممکن است به استفاده از کارت سوخت عادت کرده باشند و تغییر به کارت بانکی را دشوار بدانند. همچنین، برخی ممکن است نگران مشکلات احتمالی در فرآیند سوخت‌گیری باشند و ترجیح دهند همان روش قبلی را ادامه دهند.
پیش‌نیازهای موفقیت طرح
۱. اطلاع‌رسانی گسترده
برای اجرای موفق این طرح، دولت باید اطلاع‌رسانی گسترده‌ای انجام دهد و جزئیات فرآیند را به‌طور شفاف به مردم توضیح دهد. مردم باید بدانند که این طرح چگونه کار می‌کند، چه مزایایی دارد و چگونه می‌توانند در آن ثبت‌نام کنند.
۲. رفع مشکلات زیرساختی
قبل از اجرای کامل طرح، دولت باید زیرساخت‌های فنی و امنیتی را به‌طور کامل فراهم کند تا مشکلاتی مانند قطع اینترنت یا اختلال در سامانه‌ها به حداقل برسد.
۳. ارائه راه‌حل برای افراد بدون دسترسی به فناوری
برای کسانی که دسترسی به اینترنت یا موبایل هوشمند ندارند، باید روش‌های جایگزین مانند استفاده از پیامک یا کدهای دستوری (USSD) ارائه شود تا همه افراد بتوانند بدون مشکل از سهمیه سوخت خود استفاده کنند.
۴. تضمین امنیت اطلاعات
دولت باید تضمین کند که اطلاعات بانکی افراد کاملاً ایمن است و هیچ‌گونه سوءاستفاده‌ای از این اطلاعات صورت نمی‌گیرد. این موضوع می‌تواند اعتماد مردم را به طرح افزایش دهد.
۵. حمایت مالی از جایگاه‌داران
برای تغییرات زیرساختی در جایگاه‌های سوخت، دولت باید منابع مالی کافی در اختیار جایگاه‌داران قرار دهد تا آنها بتوانند تجهیزات خود را به‌روز کنند.
نتیجه‌گیری
طرح جایگزینی کارت سوخت خودرو با کارت بانکی، اگر درست اجرا شود، می‌تواند مزایای زیادی برای مردم و دولت داشته باشد؛ از تسهیل فرآیند سوخت‌گیری گرفته تا کاهش قاچاق سوخت و افزایش شفافیت در مصرف انرژی. اما این طرح در صورتی موفق خواهد بود که زیرساخت‌های لازم فراهم شود، مشکلات امنیتی و فنی حل شوند و مردم به‌طور کامل از جزئیات آن آگاه شوند. نباید این طرح به بهانه‌ای برای افزایش قیمت سوخت، درآمدزایی از جیب مردم و… تبدیل شود.
بد هست