در سال‌های گذشته، یعنی زمانیکه پدر بزرگ‌های ما دوران نوجوانی خود را سپری می‌کردند، تمامی خودروها به سه پدال مجهز بودند که یادگیری کار با کلاچ و تعویض دنده، شاید سخت‌ترین کار محسوب می‌شد. اما درحال حاضر به لطف حضور مدل‌ها و نسخه‌های متفاوت و متعدد از سیستم‌های انتقال نیرو در خودروها، که هرکدام مزایا و معایب خاص خودشان را دارند، شرایط بسیار متفاوت شده است. شاید فهمیدن تمامی اصطلاحات و عبارت‌های اختصاری که همراه این مدل‌ها بوجود آمده کمی دشوار و پیچیده به‌نظر برسد، اما عملکرد این بخش‌های مکانیکی نسبتا ساده است. در این مطلب قصد داریم به صورت مختصر و مفید شما را با چهار سیستم انتقال قدرت که در خودروهای امروزی استفاده می‌شوند، آشنا کنیم.
۱- سیستم انتقال قدرت دستی (دنده ای)
ساده‌ترین و درعین حال قدیمیترین سیستم انتقال قدرتی که امروزه هم از آن استفاده می‌شود، نوع دستی آن است. در این حالت جعبه دنده با استفاده از یک سیستم کلاچ اصطکاکی که توسط پدالی در زیرپای راننده تنظیم می‌شود، انرژی دورانی تولید شده توسط موتور خودرو را به شفت ورودی سیستم انتقال قدرت متصل می‌کند. در اینجا مجموعه ای ثابت از چرخ دنده‌ها با یکدیگر درگیر هستند که این فرآیند با استفاده از یک سیستم همگام‌ساز و ماهک که با اهرم تعویض دنده توسط راننده جابه‌جا می‌شوند، اتفاق می‌افتد. این سیستم ساده اسامی مختلفی را در طول زمان به خودش دیده که مواردی همچون انتقال قدرت استاندارد، دستی، سه، چهار، پنج و یا شش سرعته بخشی از آنها هستند.
برخلاف کشور ما که بنا به محدودیت‌هایی از لحاظ فنی و هزینه تمام شده، استفاده از سیستم انتقال قدرت دستی در خودروهای تولید شده حرف اول را می‌زند، در کشورهای غربی، تقریبا تمامی خودروهای تولیدی به سیستم خودکار مجهز شده‌اند و بنا به سفارش مشتریان از جعبه دنده دستی استفاده می‌شود. البته از مزایای اصلی سیستم دستی در مقایسه با نمونه‌های خودکار امروزی، می‌توان به هزینه تعمیر و نگهداری بسیار پایینتر، تعمیرات ساده‌تر و مصرف سوخت کمتر اشاره کرد. اگرچه تا چند سال پیش فقط سیستم دستی برای مسابقات و عملکردهای سطح بالا ترجیح داده می‌شد، اما با ورود سیستم دوکلاچه و نیمه خودکار، کمی میل و رغبت نسبت به استفاده از آن کاهش یافته است. ولی همچنان علاقه‌مندان به رانندگی هیجانی، دوست دارند تا از سیستم انتقال قدرت دستی استفاده کنند.
۲- سیستم انتقال قدرت خودکار (اتوماتیک)
یکی از رایجترین سیستم‌های انتقال قدرتی که امروزه بیش از همه در جاده‌ها حضور دارند، نوع خودکار آن می‌باشد. در این سیستم از یک مبدل گشتاور بسیار پیچیده برای انتقال انرژی گردشی پیشرانه استفاده می‌شود و این درحالیست که جابه‌جایی دنده‌ها توسط کامپیوتر خودرو کنترل شده و بوسیله چرخ دنده سیاره‌ای و یک سری کلاچ و ترمز انجام می‌گیرد. اگرچه فرآیندی که در پشت صحنه اتفاق می‌افتد بسیار پیچیده است، اما تنها کاریکه راننده باید انجام دهد، انتخاب بین حالت‌های P-R-N-D-L توسط اهرم تعویض دنده یا همان شیفتر است.
مهمترین مزیتی که می‌توان برای این سیستم انتقال قدرت عنوان کرد، ساده سازی رانندگی و یادگیری بسیار سریع کار با آن است. البته پیچیدگی که در پشت صحنه از آن یاد شد، مهمترین دلیل برای احتمال زیاد خرابی و همینطور بالا بودن هزینه نگهداری و تعمیرات این سیستم است. از لحاظ عملکرد و بهینه بودن مصرف سوخت، خیلی از این سیستم‌های انتقال قدرت خودکار نمی‌توانند به پای انواع دستی برسند اما به لطف پیشرفت روزافزون و طراحی نمونه‌های اتوماتیک ۸، ۹ و یا ۱۰ سرعته، این اختلاف به حداقل خود رسیده است.
۳- سیستم انتقال قدرت با قابلیت تغییر پیوسته (CVT)
سیستم انتقال قدرت از نوع CVT از لحاظ تجربه رانندگی، شباهت‌هایی را با نوع خودکار دارد اما از لحاظ مکانیسم عملکردی کاملا متفاوت است. در حقیقت در این مجموعه هیچگونه چرخ دنده‌ای وجود ندارد و در عوض از یک سیستم تسمه و قرقره برای تولید طیف نامحدودی از نسبت دنده‌ها استفاده شده است. در این حالت کامپیوتر خودرو تصمیم می‌گیرد که چگونه قرقره‌ها را برای ایجاد بهینه‌ترین نسبت با توجه به شرایط رانندگی، تنظیم کند. به همین دلیل یک نتیجه فوق‌العاده برای این سیستم انتقال قدرت رقم می‌خورد که مشابه آن در دیگر سیستم‌ها دیده نمی‌شود؛ مصرف سوخت بسیار اقتصادی!
اگرچه سیستم CVT پیچیدگی‌های سیستم اتوماتیک را ندارد، اما متخصصان لازم برای تعمیرات آن بسیار محدودند و همینطور هزینه نگهداری و تعمیر نیز بسیار بالاست. ولی باید گفت که احتمال خرابی CVT نسبت به نمونه‌های دیگر پایینتر است. اما اگر بخواهیم درمورد اصلی‌ترین نقطه ضعف این سیستم صحبت کنیم، باید به تجربه رانندگی آن اشاره کرد که هیچگونه هیجان خاصی را به همراه ندارد. یعنی به خاطر نبود سیستم تعویض دنده و جابه‌جایی چرخ دنده‌ها، حرکت کاملا یکنواخت و نرم است و از شتاب بالا خبری نیست.
۴- سیستم انتقال قدرت نیمه خودکار و دوکلاچه
سیستم نمیه خودکار، همانطورکه از عنوان آن پیداست، یک حالت هیبریدی (ترکیبی) بین انتقال قدرت دستی و اتوماتیک است. در حالت نیمه خودکار از طرح مکانیکی مشابه به انتقال قدرت معمولی استفاده شده اما با این تفاوت که برای تعویض دنده‌ها، سیستم‌های پنوماتیکی و عملگر به‌کار گرفته شده‌اند. در سیستم انتقال قدرت دوکلاچه و یا به اختصار DCT، از دو کلاچ مجزا برای چرخ دنده‌های زوج و فرد استفاده شده که هدف اصلی از این‌کار، پایین آوردن زمان تعویض دنده‌ها می‌باشد. این نوع جعبه دنده‌ها می‌توانند به خوبی با حالت‌های کاملا اتوماتیک جفت شده و یا بواسطه اهرم‌هایی در پشت فرمان خودرو، در سیستم دستی هم ایفای نقش کنند.
سیستم انتقال قدرت نیمه خودکار و دوکلاچه از لحاظ عملکردی در جایگاه بهترین‌ها قرار دارند چراکه با کاهش زمان تعویض دنده‌ها به حداقل ممکن، کمترین مقدار اتلاف را به همراه دارند. در حال حاضر از این سیستم‌ها به‌طور ویژه در خودروهای مسابقه‌ای و سوپر اسپرت‌های سطح بالا استفاده می‌شود که شاید مهمترین دلیل، قیمت بسیار بالای آنها باشد. اما نقطه ضعف اصلی این سیستم‌ها، احتمال بالای خرابی و همینطور هزینه نگهداری و تعمیر زیاد به دلیل پیچیدگی بالای به‌کار رفته شده در آنها است.
عالی